KÜRESEL KAMUSAL MAL OLARAK ÇEVRE VE ÜST DENETİM KURUMLARININ ÇEVRE DENETİMİNDE ROLÜ

Abstract

Sanayileşme ile birlikte başlayan çevre sorunları, teknolojik gelişim ve küreselleşme süreci ile birlikte artmıştır. Küreselleşme ile yaşanan emek ve sermayenin hareketliliğinin artması, tüketim alışkanlıklarındaki değişimler, ticari yaşamda artan liberalizasyonun olumlu yönleri olmakla birlikte çevresel açıdan bazı sorunları da yol açmıştır. 1990’lı yıllarla birlikte ilk defa gündeme gelen küresel kamusal mallar arasında çevre gelmektedir. Çevre sorunlarının kaynağı bir bölge veya ülke olsa da yarattıkları dışsallıklar nedeniyle küresel nitelik taşırlar. Çevrede yaratılan dışsal maliyetler; küresel ısınma, ozon tabakasındaki incelme, doğadaki biyoçeşitliliğin aşırı kullanım nedeniyle azalması, su, deniz, nehir gibi doğal kaynakların kirlenmesi, tarımsal alanların azalması dışsal maliyetler yaratmıştır. Bu maliyetlerin klasik örneği iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybıdır. Önlem alınmazsa iklim değişikliği başta olmak üzere çevre sorunlarının toplumlara maliyeti ve riski gerek ekonomik olarak gerekse sosyal olarak giderecek artacaktır. Önlemler olarak çeşitli küresel çevre politikası araçları geliştirilmiştir. Bunlardan biri denetimdir. Bu çalışmanın amacı, küresel kamusal mal olarak çevrenin kirlenmesi iklim değişikliği gibi çevresel sorunların yarattığı maliyetleri azaltmak üzere çevre küresel mal arzında üst denetim kurumlarının işlevliğini araştırmaktır. Çalışmada öncelikle küresel kamusal mal olarak çevre kavramsal olarak açıklanacaktır. Çevre performans endeksi ve biyoçeşitlilik ve habitat endeksleri yardımıyla ülkelerin iklim değişikliği, çevre kirliliği gibi sorunlara yönelik performansları değerlendirilecektir. Türkiye başta olmak üzere birçok ülkenin üyesi olduğu Uluslararası üst denetim kurumlarının (INTOSAI) çevresel denetim uygulamalarından elde edilen veriler ile ülkelerin gerçekleştirdikleri çevre koruma projeleri küresel ölçekte değerlendirilip eksiklikleri görülebilmektedir. INTOSAI denetimlerden elde edilen sonuçlar ülkelerin çevre ile ilgili izledikleri politika ve uygulamalara yön verecektir.